Wiadomości Powsińskie - listopad 2004

W ostatnim czasie powstał krótki film z udziałem naszych parafian p.t." Jan Paweł Woronicz - człowiek trudnych czasów". Autorem scenariusza i reżyserem  jest Pan Marek Tkacz, którego poprosiłam o krótką rozmowę na temat filmu.
Teodozja Placzke: Jako mieszkańcy Powsina jesteśmy związani z osobą Jana Pawła Woronicza z racji jego dwunastoletniej
 pracy duszpasterskiej w naszym kościele. Mamy więc szczególną satysfakcję, że doszło do powstania  filmu, który przyczyni się do upowszechnienia wiedzy o tej szczególnej i mało znanej postaci, która zapisała się przede wszystkim w narodowej, ale i w naszej lokalnej historii. Zanim przejdziemy do rozmowy na temat wrażeń po obejrzeniu  filmu, proszę o zapoznanie czytelników z okolicznościami, które doprowadziły do jego realizacji.
Marek Tkacz: Do powstania filmu  przyczynił się ks. proboszcz Jan Świstak, który od wielu lat interesuje się postacią Woronicza. Któregoś dnia swoją wiedzą na temat Woronicza podzielił się z panem Józefem Węgrzynem - prezesem firmy producenckiej Media Corporation. W efekcie tej rozmowy już kilka dni później realizowaliśmy pierwsze zdjęcia filmowe.  Na początku przeprowadziliśmy sondę wśród mieszkańców Krakowa i Warszawy pytając - kim był Jan Paweł Woronicz. I co ciekawe? Ludzie odpowiadali, że być może był to pisarz, generał, muzyk, aktor, lekarz, biegacz, a może był związany z telewizją. Natomiast prawie wszyscy wiedzieli, że jest taka ulica w Warszawie i że mieści się tam Telewizja Polska. Tylko kilka osób wiedziało, kim był Woronicz.
Myślę, że po obejrzeniu filmu będziemy więcej wiedzieć o tej nieznanej, zapomnianej, ale kiedyś sławnej i znaczącej postaci w  Rzeczypospolitej. Woronicz spoczął przecież na Wawelu, wśród wielu innych znakomitych postaci zasłużonych dla Polski i być może - choćby dlatego - powinniśmy wiedzieć, kim był.  
T.P. Pierwsze wrażenia podczas oglądania to miłe zaskoczenie, że film o charakterze edukacyjnym może być tak interesujący, pozbawiony dłużyzn i nudy. Kiedy jednak obejrzałam ostatnią scenę zabrakło mi napisu c.d.n. Film trwa tylko około 25 minut, więc może z konieczności przedstawia Jana Pawła Woronicza prawie wyłącznie jako wybitnego kaznodzieję, poetę, i znawcę  sztuki. Woronicz to także biskup w  Krakowie, a później prymas i senator w Królestwie Polskim. Jak jego osobowość,  zainteresowania i wybory polityczne wpłynęły na losy  narodu polskiego?
M.T. Można powiedzieć, że Jan Paweł Woronicz ( 1757 - 1829 ) to postać o bogatym życiorysie.   Zarówno Prymas Józef Glemp jak i kard. Franciszek Macharski - uczestnicy programu - zgodni byli, że postać Woronicza warta jest naszej uwagi. Prymas podkreślał jego zasługi dla Polski w trudnym okresie tuż po utracie państwa i pierwszych latach zaborów. Warto dodać, że Prymas Glemp doskonale wiedział, że w latach 1803 - 1815 Woronicz był proboszczem w Powsinie.
Chociaż Woronicz był przede wszystkim osobą duchowną to swoje zasługi ma także w sztuce. Będąc biskupem Krakowa odnowił Pałac Biskupi i uczynił go miejscem pamięci narodowej. Tam zgromadził dzieła malarskie przypominające najwspanialsze lata Rzeczypospolitej. Obrazy te były swoistą terapią na smutną rzeczywistość okresu zaborów. Pałac Biskupi pełnił rolę edukacyjną wobec narodu polskiego. Bp Woronicz organizował tu spotkania literackie, podczas których dyskutowano o losach kraju. Nie walczył bronią, ale słowem. Nie jątrzył, ale łagodził. Oczywiście można mu zarzucać, że był zbyt łagodny, ustępliwy wobec zaborcy. Ale czy inne formy walki np. zbrojnej miały wtedy szanse realizacji? Czy rozbity naród, podzielony przez trzy mocarstwa miał szanse siłą wybić się na niepodległość? Być może Woronicz był zdania, że do zbrojnej walki o wolność trzeba się przygotować. Tym przygotowaniem miała być praca nad zachowaniem  polskości i wiary, a także pamięć o chlubnej przeszłości.
Woronicz był zwolennikiem  sprowadzenia na Wawel szczątków dwóch naszych bohaterów narodowych: księcia Józefa Poniatowskiego i generała Tadeusza Kościuszki. Nad ich trumnami wygłosił płomienne kazania, a same pogrzeby stały się wielkimi manifestacjami patriotycznymi. Myślę, że to już wystarczy, by pokazać, iż Woronicz ma swój niemały wkład w historię Polski. Dziś jednak oprócz historyków i badaczy literatury niewielu ludzi wie o dorobku literackim, społecznym, politycznym  biskupa Woronicza.
T.P. Często słyszy się, że Jan Paweł Woronicz to postać kontrowersyjna, głównie z powodu kompromisowej postawy wobec zaborców, czego wymownym przykładem był jego czynny udział w koronacji cara Mikołaja I na króla Królestwa Polskiego. Pamiętając o słowach " A ty kimże jesteś byś osądzał bliźniego "  spróbujmy jednak ocenić wydarzenia historyczne na które niewątpliwie miał wpływ bohater filmu po to przede wszystkim, aby  spróbować zrozumieć dramat "człowieka trudnych czasów".
M.T.  Lubimy wydarzenia i ludzi szufladkować, oceniać w kategoriach dobry lub zły. Woronicz jest po prostu postacią tragiczną. Czasy, w których żył to ostatnie lata I Rzeczypospolitej, okres reform państwa, Konstytucji 3 Maja, rozbiorów Polski i niewoli. To czas, kiedy jedni próbowali ratować Polskę przed upadkiem, inni zaś bronili starego ładu. Woronicz - ksiądz, poeta, kaznodzieja, biskup, prymas, senator z konieczności brał udział w owych wydarzeniach. Będąc osobą publiczną musiał podejmować decyzje, zajmować określone stanowisko. Nie było to łatwe. Na czym polegał jego tragizm?
Otóż wierzył w ludzi i idee, które później okazywały się nietrafne. Wierzył, że postanowienia Sejmu Wielkiego, uchwaloną Konstytucję 3 Maja uda się wprowadzić w życie. Niestety stało się inaczej. Wierzył w udany zryw Kościuszki. Powstanie kościuszkowskie również upadło i  Polska straciła suwerenność. Wtedy pojawił się Napoleon Bonaparte i rozbudził w Polakach wiarę w wolną Polskę. Uwierzył w to i Woronicz. Po kilku latach okazało się, że na próżno. Kiedy decyzją Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku ustanowiono Królestwo Polskie pod protektoratem Rosji, bp Woronicz wierzył, że może teraz uda się choćby odrobinę suwerenności zachować. Car, który był jednocześnie prawnie ustanowionym królem Królestwa Polskiego wiele Polakom obiecywał. Dał się na to nabrać i Woronicz. Oczywiście można zapytać, czy powinien był on wierzyć w obiecanki cara i poddać się nowo ustanowionemu  porządkowi w państwie? Większość elit polskich postąpiła wtedy  podobnie jak Woronicz. Ta droga też nie prowadziła ku wolności. Ale stało się to oczywiste dopiero kilka lat później.      
T.P. Na zakończenie filmu usłyszymy, że Jan Paweł Woronicz to Europejczyk. Dzisiejsza zjednoczona Europa, jak wszyscy wiemy odwołuję się do różnych wartości, ale nie do patriotyzmu narodowego i na pewno nie do chrześcijaństwa, a przecież te wartości stanowią o tożsamości Woronicza.  Jeśli mimo to, można go nazwać Europejczykiem we współczesnym rozumieniu tego słowa,  to  albo Woronicz był postacią mało  wyrazistą,  albo słowo Europejczyk jest tak pojemne, że aż niemożliwe do zdefiniowania.   
M.T. Ksiądz Woronicz zawsze podkreślał, zwłaszcza w swoich kazaniach, słowiańskie pochodzenie Polaków i szczególną rolę Polski, którą wyznaczył jej sam Bóg. Chrzest Polski uważał wręcz za przymierze zawarte z Bogiem. Ważne dla niego było też to, co wspólne Europie, a mianowicie chrześcijaństwo z tradycją biblijną i antyk grecko-rzymski. To są filary, na których opiera się nasze wspólne europejskie dziedzictwo. I w tym sensie o Woroniczu - Europejczyku w filmie mówi prof. Andrzej Borowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kim był? Uważam, że trafnie ocenia go współczesny mu Kazimierz Brodziński, który o prymasie napisał: "wychowaniec samej tylko religii i narodu, z Biblią i kroniką w ręku, nie zwracając uwagi na postęp i zdanie nowego świata, wzniosły w starożytnej postaci swojej, sam jeden stoi w swym czasie, jak nad gruzami zapomnianego kościółka stary modrzew, wieczną zielonością i szumem swoim do dumania wzywając".
Myślę, że postać Jana Pawła Woronicza właśnie zmusza nas do "dumania", do refleksji nad nim samym i nad Polską tamtych czasów.
T.P.  Rzeczywiście, słusznie przywołał Pan potrzebę " dumania",  ponieważ wydaje się, że właśnie bogate w wydarzenia historyczne i bardzo aktywne życie Woronicza przedstawione w filmie  daje różnorodny materiał do refleksji, przede wszystkim nad ogromną odpowiedzialnością osób publicznych, których postawy rozstrzygają o losach całych społeczności i to czasem na długie lata. Ten problem jest aktualny w każdym czasie, również dziś.
 Dziękuję Panu i wszystkim, którzy przyczynili się do powstania filmu. Serdecznie dziękuje za rozmowę.

rozmawiała Teodozja Placzke